سماعه بن مهران، راوی این حدیث (جنود عقل و جهل)، می گوید: نزد امام صادق (ع) بودم، در حالی که جمعی از یاران و اصحاب آن حضرت گرد ایشان بودند، سخن از عقل و جهل به میان آمد. آن حضرت فرمود: «عقل و لشکر او و جهل و لشکر او را بشناسید تا هدایت شوید.»
آن گاه امام (ع)، بنا به درخواست راوی با ذکر مقدمه ای درباره چگونگی آفرینش عقل و جهل، لشکریان هر یک از آنها را (که برای هر یک، 75 لشکر است) بر شمرد.
حضرت امام خمینی (ره) که در دوران حیات علمی خود، پس از کسب مدارج عالی در فقه، تفسیر، فلسفه، عرفان و…، آثار گرانسنگی به رشته تحریر درآورد، به شرح و بسط روایات، به ویژه روایات اخلاقی، علاقه خاصی از خود نشان داده است. چنانکه از کتاب (شرح حدیث جنود عقل و جهل) برمی آید، ایشان پس از تالیف کتاب «شرح چهل حدیث» که از جمله کتاب های خواندنی آن عارف دلسوخته است این کتاب را نگاشته است.
انگیزه حضرت امام (ره)، چنانکه از مقدمه خود ایشان برمی آید، دونکته است:
1. روش متداول علمای اخلاق برای تربیت اخلاقی، از نظر ایشان، ناکارآمد است و به تعبیر ایشان، کتب مربوط به اخلاق، به جای آن که دوا باشد، نسخه است. در واقع ایشان معتقد است که این کتاب ها به جای پرداختن به اصل تربیت و تصفیه نفوس، در چنبره الفاظ و اصطلاحات، گرفتار آمده اند.
2. حضرت امام (ره) بر این نکته ها پای فشرده است که هدف اصلی و غایت قصوای صدور روایات، تصفیه نفوس است. بدین ترتیب،پیشوایان دینی که از نظر ایشان اطبای واقعی نفوس اند و به راز و رمز تهذیب و تربیت واقف اند، در روایات خود، بهترین شیوه را برای این هدف برگزیده اند و به جای اینکه نسخه اخلاقی ارائه دهند، خود دوا را ارائه کرده اند.