نام این کتاب ممکن است موجب سوءتفاهم شود، یعنی شاید خواننده تصور کند که موضوع کتاب آن نوع حکومتی است که ما امروز به‏نامِ جمهوری می‏خوانیم، وحال آنکه چنین نیست. نام اصلی کتاب در زبان یونانی «پولیتیا»[1] است که می‏توان آن را به کلماتی از قبیل «حکومت» یا «تأسیس شهر» یا «جامعه» ترجمه کرد. اولین کسی که این کتاب را به‏زبانِ لاتینی ترجمه کرد نام «رسپوبلیکا»[2] بر آن گذاشت که در اصل همان معنی کلمۀ یونانی پولیتیا را داشت، ولی بعد مفهوم خاص جمهور را پیدا کرد.

مترجمینی که کتاب را به زبان‏های اروپایی ترجمه کرده‏اند همیشه کلمۀ «رپوبلیک» را که البته از همان کلمۀ رسپوبلیکای لاتینی گرفته شده به کار برده‏اند و مترجمین زبان‏های دیگر هم تقریباً همه همان کلمه را اقتباس نموده‏اند. به‏این‏ترتیب نام جمهور بر روی این کتاب مانده است، با آنکه به‏معنیِ امروز کلمه به‏هیچ‏وجه منطبق با موضوع کتاب نیست.

اما موضوع کتاب چیست؟ این کتاب موضوع واحد ندارد، بلکه دربارۀ موضوع‏های متعددی بحث می‏کند که اهمیت آنها و مقامی که در این کتاب دارند تقریباً یکسان است

جهتی می‏توان گفت که بحث اساسی کتاب بر سر موضوع «عدل» است، اما اهمیتی که افلاطون برای مفهوم عدل قائل است از لحاظ تحقق آن در جامعۀ بشری است، و وی در عالم خیال شهری را پی‏ریزی می‏کند که صفت عدل هم در تشکیلات و هم در اخلاق افراد آن محقق باشد. پس، ازاین‏حیث می‏توان گفت که هدف اصلی کتاب بحث در تأسیس «مدینۀ فاضله» یا تحقق کمال مطلوب در تنظیم امور جامعه است

طرفی، اگر کتاب را از نظر فلسفی مطالعه کنیم، چنین می‏پنداریم که محور همۀ مطالب آن فلسفه است. اما اگر به جنبه‏های ماوراء‏الطبیعۀ کتاب توجه کنیم ومخصوصاً جملۀ آخر کتاب را بخوانیم ممکن است چنین نتیجه گیریم که موضوع اصلی کتاب لزوم تربیت و تهذیب نفس است تا برای نیل به مراتب ترقی و تعالی در عوالم بعد از مرگ مستعد و آماده گردد.

باری، مسلم است که افلاطون این کتاب را به مطلب واحدی تخصیص نداده و در حین تألیف هر موضوعی را که به‏نحوی مربوط به جریان بحث دانسته وارد مضامین کتاب کرده است. این کتاب از سایر آثار افلاطون طولانی‏تر است، به‏جز کتاب قوانین که از آن طولانی‏تر، ولی ناتمام است، و درهرصورت تردیدی نیست که این کتاب از همۀ آثار افلاطون مهم‏تر است، زیرا دامنۀ موضوع‏های آن از سایر رساله‏ها وسیع‏تر و سبک نگارش آن دقیق‏تر است.