“دستگاه نظری تفسیرگرایی پرگمتیستی” کتابی است از “حسین ابوالحسن تنهایی”، که در آن “جامعه درون ساخت/برون ساخت” را مورد بررسی قرار می‌دهد. این کتاب پیش از پیشگفتار، مستقیما به سراغ مبحث اشاره شده در عنوان، یعنی “دستگاه نظری تفسیرگرایی پرگمتیستی” می‌رود و بعد از توضیح اصطلاحات مفهومی و نظری آن، رویکرد طبیعت‌گرایی، تحلیل و اسلوب‎‌شناسی دیالکتیکی را در کنار ویژگی‌ها و تبارشناسی نظری “جامعه درون ساخت/برون ساخت” الیگارشیک / فدراتیو توضیح می‌دهد. “حسین ابوالحسن تنهایی” همچنین به توصیف قشربندی اجتماعی می‌پردازد و منش اخلاق و معرفت طبقاتی را به همراه شرح پیکربندی طبقات و قشرهای درونی، به خواننده معرفی می‌کند. مهاجرت، خرید، تعلق و هراس طبقاتی، همگی از ویژگی‌های این پیکربندی طبقاتی هستند و بعد از برشمردن آنها، نوبت به آشنایی با ویژگی‌های جوامع کم‌همیار و پر‌همیار می‌شود. در این راستا چیستی انسان، روابط متقابل انسان و جامعه یا همان دیالکتیک جامعه‌ای و چیستی جامعه معرفی شده و مورد تجزیه و تحلیل دقیق قرار می‎گیرد.
در “دستگاه نظری تفسیرگرایی پرگمتیستی” به قلم “حسین ابوالحسن تنهایی”، به روش‌شناسی، معرفت‌شناسی و شیوه‌شناسی متون تاریخی نیز پرداخته می‌شود و از استراتژی تبیین پارادایمی این تغییر و تحولات تاریخی نیز سخن گفته می‌شود. در راستای معرفی این پارادایم‌ها، به پارادایم برآیش‌گرایی، تراوش‌گرایی‌ و ویژه‌گرایی اشاره می‌شود و سپس گفتمان‌های معرفت‌شناختی، که شامل گفتمان تاریخی زندگی و نظریه و گفتمان تاریخی دین می‌باشد، معرفی می‌شوند. “حسین ابوالحسن تنهایی” از مرور مطالب نظری گفته شده در برخی نمونه‌های تاریخی آن نظیر چین، هند و خاستگاه اسلام باستان دریغ نمی‎کند و ردپای موارد ذکر شده را در جامعه‌ی ایرانی، از دوران پیشاآریانی و بسیار بعد از آن، دنبال می‎کند.