تاریخ مشروطه ایران

هر قدر اثرى مستدل‌تر و اتكاى آن بر اسناد و داده‌هاى واقعى (فاكت‌ها) محكم‌تر باشد مطابقت آن با حقیقت عینى بیشتر خواهد بود. ارزش عظیم دو كتاب تاریخ مشروطه و تاریخ هیجده ساله آذربایجان تألیف احمد كسروى در همین است. انقلاب مشروطه كم یا بیش انقلابى از نوع انقلابات بورژوایى بود كه صد سال پیش از آن در غرب رخ داده بود و هدف آن نابودى استبداد شاه و درباریان و استقرار قانون بود. عمده‌ترین نیروهاى مشروطه‌خواه را «بازارى‌ها»، پیشه‌وران و تهى‌دستان شهرى و روحانیان وابسته به آنان تشكیل مى‌دادند. درباریان فاسد و مستبد، تیول‌داران و مالكان بزرگ اراضى و نیز روسیه تزارى دشمنان آن بودند. احمد كسروى روابط درونى و مبارزه طبقات مزبور با یكدیگر را به‌خوبى درك كرده آنها را نه به‌عنوان امرى جامد و ساكن بلكه به‌مثابه فرایندى تاریخى در پیدایش، رشد و تكامل‌شان در نظر مى‌گیرد. كسروى خصوصیات انقلاب مشروطه و جزر و مدهاى آن، روحیات خوب و بد ملت، و جنبه‌هاى مثبت و منفى رهبران آن را در دوران‌هاى مختلف با صداقت و درستى تشریح و توصیف نموده است.