کتاب «افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی » یک کتاب منحصر بفرد در نقد و تحلیل تاریخ ایران است.این کتاب نوشته دکتر پروانه پورشریعتی استاد تاریخ دانشگاه تکنولوژی نیویورک است.تا پیش از این کتاب نظریه ای غالب در مورد حکومت متمرکز ساسانی وجود داشت که قسمت اعظم نظریه بر اساس کتاب ایران در زمان ساسانیان، اثر کریستنسن شکل گرفته بود.اما کتاب حاضر نظریه حکومت شاهنشاهی متمرکز را رد میکند و اعتقاد دارد حکومت ساسانی بیشتر شبیه کنفدراسیونی متشکل از خانواده های ساسانی و خانواده های اشکانی بوده است.
همچنین کتاب «افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی » به موردی بسیار جالب یعنی ارتباط میان مسلمانان مهاجم با قسمت هایی از حکومت ساسانی.همچنین نویسنده کتاب معتقد است که اوج اتحاد میان دو خاندان اشکانی و ساسانی در بحبوبحه جنگ سی ساله با رومیان وجود داشته است.همچنین نویسنده از مهمترین علل شکست ساسانیان به تزلزل میان این دو خاندان اشاره میکند.
در این اثنا دکتر پور شریعتی معتقد است در زمان حمله اعراب، حکومت ساسانی به دو بخش شمالی و پارس ها تقسیم شده بود و همینطور در راستای بی ثباتی حکومت ارتش ایران نیز به سه فرقه مختلف تقسیم شده بود.تحقیقات نویسنده نشان میدهد در زمان حمله اعراب گروهی از خاندان اشکانی(مانند خانواده بندویه و خانواده بسطام) با اعراب در ارتباط بوده اند و اعراب در این بین تنها مدعی عبور از ایران برای رسیدن به منطقه ماوراءنهر بوده اند و با خلف وعده به ایران حمله میکنند.همچنین نویسنده با ارزیابی تاریخی شاهنامه نشان میدهد که موفقیت اعراب در حمله نتیجه همکاری یکی از خانواده های بزرگ اشکانی با اعراب بوده است.در همین مورد دکتر پور شریعتی معتقد است علاوه بر نگاه ادیبانه به شاهنامه میتوان به قسمت تاریخی آن استناد کرد و یا حداقل از آن استفاده کرد به خصوص در قسمت ناحیه شناسی ایران کهن.
دکتر پورشریعتی در تالیف این کتاب از متن های ارمنی و سریانی نیز استفاده کرده است و بر همین اساس اعلام میکند روایاتی که تاریخ نگاری اسلامی معرفی میکند حتی در گاهشماری نیز فاقد دقت علمی است.همچنین در همین راستا نظریه آرتور کریستینسن که معتقد بود سلسله اشکانی بعد از 500 سال با روی کار آمدن سلسله ساسانی از بین میرود صحیح نیست و عمر خاندان اشکانی تداومی هزارساله داشته است.
فرد دانر استاد خاور نزدیک دانشگاه لندن درباره کتاب افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی گفته است، این کتاب پژوهشی ممتاز و ماندگار است. انتشار این اثر منظری پیش رو می گذارد که بی درنگ اندیشه را به پیرامون بسیاری از موضوعاتی که کتاب بدان پرداخته است پرواز می دهد.