نقد صوفی

این کتاب به بررسی انتقادی تاریخ تصوّف با تکیه بر اقوال صوفیان تا قرن هفتم هجری می‌پردازد.این کتاب دارای سه بخش است‎. در بخش اول علل پیدایش تصوف و سیر آن تا قرن‎ هفتم در سه فصل مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم نویسنده نقد تصوف نظری از دیدگاه عارفان متعدد را به رشته تحریر درآورده است‎ و در آن به مسائلی نظیر توحید، عشق و ولایت پرداخته است‎. در بخش سوم نظرها و دیدگاه‎‌های نقد تصوف عملی بیان شده است. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: صوفیه در سیر تاریخی خود البته بلاها دیده و ملامتها کشیده‌اند و هیچ دوری از ادوار نبوده است که هدف تیر طعنه و سنگ فتنه نباشند. چنانکه بایزید بسطامی را خلق از شهر بیرون راندند. درباب ذوالنون مصری دشمنان سعایت کردند و می‌خواستند خلیفه وقت را به قتل او وادارند. غلام خلیل عده‌ای از آنها را متهم به زندقه کرد و خونشان را حلال شمرد. ابوبکر یزدانیار که خود یکچند سالک طریقت بود بسیاری از مشایخ عصر خویش مثل شبلی و جنید را متهم به جهالت و ضلالت داشت. سهل‌بن عبداللّه تستری را مخالفان به بدکاری منسوب کردند و بر او شوریدند تا ناچار شد شوشتر را ترک کند و به بصره رود. گناه او این بود که گفته بود بر انسان فرض است که در هر نفس توبه کند. حلاج را به سبب شطحیاتش محاکمه کردند و کشتند. شیخ ابوسعید ابوالخیر چنانکه از اسرار التوحید بر می‌آید حتی مورد انکار صوفیه عصر خویش – مانند امام ابوالقاسم قشیری – نیز واقع می‌شد و مکرر به کفر و فساد منسوب گشت. ابونعیم، صاحبحلیه‌الاولیاء را اهل اصفهان از جلوس در مسجد مانع شدند، حتی او را از شهر خویش راندند. در حق مولوی و دیگران هم مکرر طعنها و اهانتها از جانب مخالفان می‌رفت. این گونه مصائب را صوفیه با رضا و تسلیم تلقی می‌کردند و آن را محنت و ابتلای اولیا می‌شمردند. ابن عطا را هم مخالفان به زندقه منسوب کردند و علی‌بن عیسی وزیر، او را جفاهای سخت کرد. حتی جنید با وجود مراقبت و مواظبتی که در رعایت ظواهر شریعت داشت مکرر مورد تکفیر واقع شد.